Trong công cuộc xây dựng nông thôn mới, văn hóa giữ vai trò rất quan trọng trong việc nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân, bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc. Hai tiêu chí văn hóa xây dựng nông thôn mới đã có những kết quả bước đầu nhưng đang đặt ra nhiều vấn đề cần được xem xét, giải quyết kịp thời.
Cần thực chất, tránh hình thức
Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng đã xác định: "Xây dựng nông thôn mới ngày càng giàu đẹp, dân chủ, công bằng, văn minh, có cơ cấu kinh tế hợp lý, quan hệ sản xuất phù hợp, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội phát triển ngày càng hiện đại". Yêu cầu của nông thôn mới là có kinh tế phát triển, đi lại thuận tiện, cảnh quan xanh, sạch đẹp, sinh hoạt văn hóa phong phú, sôi nổi, có nhiều hạ tầng hoạt động vui chơi, giải trí. Người lao động, nhất là thanh niên có cơ hội làm việc, yêu quý và gắn bó quê hương.
Một vấn đề đặt ra là, làm sao để vừa đẩy nhanh, mạnh quá trình xây dựng nông thôn mới vừa phải thực hiện tốt việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa? Giải quyết tốt việc bảo tồn di sản văn hóa trước hết là nhiệm vụ sống còn để gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, mặt khác sẽ tạo động lực để thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới một cách bền vững. Xây dựng văn hóa cho nông thôn mới chính là kế thừa và phát huy những tinh hoa văn hóa dân tộc trong cuộc sống hiện đại, mọi công việc tiến hành đều phải bảo đảm bộ mặt văn hóa, hồn cốt của làng quê Việt Nam trải qua hàng nghìn năm lịch sử. Xây dựng đời sống văn hóa nông thôn giữ vị trí quan trọng trong nhiệm vụ xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Vì vậy, xây dựng đời sống văn hóa dựa trên nền tảng truyền thống trở nên vô cùng quan trọng.
Hiện tại, nói đến xây dựng văn hóa nông thôn mới, trước hết tập trung hai tiêu chí là tạo dựng thiết chế văn hóa cơ sở và gia đình, làng, xã, thôn, ấp văn hóa. Tại hội nghị Tổng kết 10 năm thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới của thị xã Ninh Hòa vừa qua cho thấy, kinh tế - xã hội trên địa bàn thị xã Ninh Hòa đã có những bước phát triển khởi sắc, đời sống người dân không ngừng được cải thiện và nâng cao. Việc xây dựng các thiết chế văn hóa ở cơ sở đã có những bước phát triển mang tính đột phá, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa, tinh thần của người dân. Nếu như năm 2010 chưa có xã nào đạt chuẩn tiêu chí cơ sở vật chất văn hóa thì đến nay đã có 10 xã đầu tư, hình thành Trung tâm Văn hóa – Thể thao xã, Nhà Văn hóa và khu Thể thao thôn đạt chuẩn, 02 xã đang đầu tư để đạt chuẩn năm vào cuối năm 2019 và sẽ tiếp tục đầu tư các xã còn lại, 18/20 xã đạt chuẩn về tiêu chí số 16 về văn hóa… 100% thôn, tổ dân phố văn hóa trên địa bàn thị xã đã xây dựng Nhà sinh hoạt cộng đồng.
Tuy vậy, hệ thống thiết chế văn hóa ở nông thôn tuy đã đi vào hoạt động nhiều năm, nhưng hiệu quả chưa được như mong muốn, nhiều công trình văn hóa, thể thao thiếu người tham gia, hoạt động cầm chừng, chỉ diễn ra “xuân thu nhị kỳ” vào những dịp lễ, Tết. Nhiều nhà văn hóa ít khi hoạt động và thường khóa cửa… Có thể thấy tình trạng này ở các xã được đầu tư cơ bản với số phòng hội nghị có sức chứa gần 200 người, được trang bị bàn ghế, phông màn, loa máy…, nhưng công suất sử dụng dù cố gắng hết sức, chỉ đạt khoảng 50%; nhiều tụ điểm vui chơi thiếu nhi đang phải bỏ hoang, xuống cấp trầm trọng dù các cháu thiếu nhi đang cần những sân chơi, giải trí… Có nhiều lý do để giải thích sự yếu kém trong khai thác, sử dụng các nhà văn hóa ở nông thôn, song nguyên nhân chính vẫn là địa phương chỉ quan tâm xây dựng quy mô to đẹp, nhưng không chú ý nội dung hoạt động bên trong, chỉ lo cái vỏ để chạy theo thành tích. Nội dung hoạt động của các Nhà văn hóa – Khu thể thao thôn còn rất nghèo nàn, kém hấp dẫn. Bên cạnh đó, do đội ngũ cán bộ văn hóa, thể thao thôn, xã còn thiếu và yếu, chủ yếu sử dụng cán bộ kiêm nhiệm trái ngành nghề, không sáng tạo được những hoạt động phong phú, gần gũi cuộc sống, được người dân yêu thích.
Trong khi đó, nguồn kinh phí cho hoạt động văn hóa rất eo hẹp, các trung tâm văn hóa, thể thao ở cấp xã đều đang chờ vào kinh phí nhà nước cấp, còn ở thôn lại càng hạn hẹp hơn, tùy vào điều kiện khả năng thu ngân sách của địa phương. Nguồn tài chính hoạt động ở các nhà văn hóa, thể thao thôn, xóm chủ yếu do nhân dân đóng góp. Như vậy, khi xây dựng thiết chế văn hóa nông thôn mới, bên cạnh việc xây dựng cơ sở vật chất, phải tiến hành đồng thời việc đầu tư, xây dựng bộ máy, con người, trang thiết bị để vận hành thiết chế đó có hiệu quả. Trong lĩnh vực xây dựng gia đình văn hóa cũng còn những trăn trở, những người có trách nhiệm đang đặt câu hỏi: Tại sao tỷ lệ đạt gia đình văn hóa, nông thôn, tổ dân phố văn hóa rất cao mà vẫn diễn ra rất nhiều vụ bạo lực gia đình, tệ nạn xã hội gia tăng, tình làng nghĩa xóm suy giảm. Phải chăng, phong trào chưa đi vào thực chất, còn hình thức và chạy theo thành tích? Rõ ràng câu hỏi này cần được các địa phương quan tâm và suy ngẫm, tìm ra giải pháp khả thi để trả lời.
Cần giải pháp căn cơ, đúng hướng
Trong xây dựng nông thôn mới, văn hóa là một trong những tiêu chí khó khăn nhất. Nhận thức về văn hóa và tiêu chí về văn hóa của cán bộ, người dân nhiều nơi còn đơn giản, phiến diện, dẫn đến cách làm việc không đúng. Ban chỉ đạo một số địa phương chưa thật sự quan tâm đến thực hiện tiêu chí văn hóa nông thôn mới, chưa huy động được cả hệ thống chính trị vào cuộc, có những biểu hiện khoán cho ngành văn hóa. Việc đầu tư kinh phí cho các hoạt động quản lý, chỉ đạo, tổ chức thực hiện phong trào ở địa phương còn ít so với yêu cầu thực tế. Công tác tuyên truyền, vận động ở địa phương còn chung chung, chưa phát huy được ý thức tự nguyện, tự giác, chưa thay đổi được nhận thức của các tầng lớp nhân dân, nhất là nhận thức về quyền lợi của người dân sẽ được hưởng, khi triển khai xây dựng văn hóa nông thôn mới. Còn nhiều biểu hiện chạy theo thành tích, làm cho có.
Để việc xây dựng văn hóa nông thôn mới có hiệu quả cần kết hợp nhiều giải pháp, trong đó, cần sự quan tâm của cấp ủy, chính quyền địa phương, đồng thời, phải thực hiện song song với việc xây dựng và phát triển con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước như Nghị quyết của Đảng ta đã đề ra./.