TRẬN VẬN ĐỘNG TAO NGỘ CHIẾN
Nguyễn Phước Trung
Đại đội 200 là một trong 2 đại đội chủ lực của Tỉnh đội Khánh Hòa vào những năm 1953 - 1954 do đồng chí Nguyễn Văn Luyện làm đại đội trưởng, đồng chí Võ Cứ làm chính trị viên và đồng chí Võ Hòa làm đại đội phó.
Giữa tháng 3 năm 1954, Đại đội 200 làm nhiệm vụ phục kích đánh cơ giới ban ngày trên quốc lộ 1 tại núi Hòn Xang (gần cầu Cháy) thuộc xã Ninh Lộc, khoảng 8 giờ đại đội nổ súng diệt một xe cơ giới địch. Sau đó đại đội vận động rút quân qua xã Ninh Quang về thôn Ngũ Mỹ thuộc xã Ninh Xuân lúc này khoảng 11 giờ 30 đơn vị dừng lại nghỉ ăn cơm trưa (cơm vắt) và chuẩn bị tắm tại bến Trâu (giữa 2 thôn Tân Lạc và Ngũ Mỹ nói là 2 thôn nhưng không có dân, địch bắt dân bỏ vùng đi ở tập trung).
Địch ở thị trấn Ninh Hòa đoán bộ đội ta rút về hướng thôn Ngũ Mỹ nên chúng cho hai đại đội do tên quan ba người Pháp chỉ huy tiến quân thành 2 cánh.
- Cánh thứ nhất một đại đội chúng qua Gò Quít qua thôn Bình Trị, Hương Thịnh lên Ngũ Mỹ.
- Cánh thứ hai một đại đội theo quốc lộ 21 lên thôn Vân Thạch lội qua sông ngang đập 7 xã đến Ngũ Mỹ.
Khoảng gần 12 giờ vọng gác của ta báo cáo có khoảng 2 đại đội địch từ Hương Thịnh lên và từ Vân Thạch lội qua sông. Chúng đang dàn thành hàng ngang tiến về hướng bến Trâu nơi Đại đội 200 tạm dừng chân ăn cơm và chuẩn bị tắm.
Bị địch tiến công bất ngờ. Nên ban chỉ huy đại đội chỉ kịp hội ý với các trung đội trưởng về quyết tâm đánh và cách đánh, lợi dụng bụi cây và gò đất có sẵn, đại đội dàn hàng ngang trung đội 2 cánh trái, trung đội 1 ở giữa và trung đội 3 bên phải, tập trung cả 6 trung liên của đại đội giao cho trung đội 2 do trung đội trưởng trung đội 2 chỉ huy là đơn vị được nổ súng phát lệnh chiến đấu cho toàn đại đội.
Ban chỉ huy đại đội cử đồng chí Võ Hòa đại đội phó đi với trung đội 2 còn đại đội trưởng và chính trị viên nằm giữa đội hình với trung đội 1 chỉ huy chung. Khi địch và ta cách nhau khoảng 500m thì cả 2 bên đều nhìn thấy nhau, nhưng bên ta nhìn thấy địch rõ hơn vì chúng dàn hàng ngang đi trên cánh đồng ruộng khô và trống trải vừa đi chúng vừa bắn để uy hiếp ta.
Còn bên ta đang nằm lợi dụng địa hình gò đất và bụi cây, nên địch tuy thấy ta nhưng chưa rõ đội hình mai phục của ta. Nên chúng vẫn duy trì đội hình hàng ngang tiến về phía ta vừa đi vừa bắn. Khi địch còn cách ta khoảng 150 đến 200m thì đồng loạt bên ta nổ súng với hỏa lực khá mạnh của 6 trung liên, 27 tiểu liên “tâm xong” và súng trường mát có gắn quả lựu đạn, hỏa lực súng cối 60 ly. Địch bị bất ngờ trước hỏa lực mạnh của ta nên ngay phút đầu đội hình chúng rối loạn, đặc biệt là cánh phải của chúng không chịu nổi hỏa lực 6 trung liên của ta nên chúng bỏ chạy lùi làm cho đội hình của chúng càng thêm rối loạn, mất tinh thần số nằm xuống, số chạy lui nhốn nháo hoang mang.
Nắm bắt được thời cơ địch hoang mang giao động, đại đội trưởng ra lệnh cho toàn đại đội xung phong. Địch lại thêm một cú bất ngờ nữa về tinh thần chiến đấu dũng mãnh của bộ đội ta. Nên cả 2 đại đội chúng tháo chạy một cánh theo hướng Hương Thịnh còn đại bộ phận chúng ném súng xuống sông bơi qua thôn Vân Thạch chạy thoát thân. Quân ta truy kích đến bờ sông tại đập 7 xã thì dừng lại.
Kết quả trận đánh: địch bị thương và chết khoảng 20 tên có một tên quan ba người Pháp, ta bắt sống 26 tên và thu toàn bộ vũ khí.
Bên ta chỉ có một số chiến sỹ bị thương nhẹ. Trận đánh thắng xuất sắc của Đại đội 200 giữa ban ngày trong tương quan một đánh 2 và trong tư thế hoàn toàn bất ngờ không chủ động trước làm nhân dân các xã gần đó rất phấn khởi vì thấy ta rượt địch chạy giữa ban ngày, còn địch thì hoang mang giao động. Ngay đêm hôm đó địch ở đồn Tân Hưng bỏ chạy về Ninh Hòa, bỏ lại kho đạn và súng cối 81 ly. Nhưng nhân dân địa phương không biết. Sáng ngày mai chúng mới quay trở lại đồn lấy súng ống, đạn dược và bỏ luôn không dám ở lại đồn Tân Hưng nữa, vùng Tây nam Ninh Hòa được giải phóng.