HAI LIỆT SĨ CỦA NHỮNG NGÀY ĐẦU KHỞI NGHĨA
MAI XUÂN HỒNG
Cuốn theo dòng chảy cuồn cuộn như nước chảy vỡ bờ, nhân dân cả nước nhiệt liệt hưởng ứng Quân lệnh số 1 ngày 13-8-1945 của Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc.
Sau khi cướp chính quyền thành công ở huyện Vạn Ninh ngày 14-8-1945, huyện Ninh Hòa ngày 17-8-1945 nhưng quân Nhật vẫn còn đóng ở một số nơi trong huyện. Chúng tự do hành quân ngang nhiên khiêu khích và có ý đồ vi phạm chủ quyền của ta, mặc dù chính quyền ta đã nhiều lần cảnh cáo. Trước tình hình đó, chúng ta phải kiên quyết đập tan âm mưu của địch, kiên quyết bảo vệ chính quyền non trẻ. Ủy ban Cách mạng lâm thời huyện ra lệnh cho các thôn, làng có đường lớn đi qua nhất là quốc lộ 1, phải đặt ra các trạm gác có vật cản đường khi thấy xe Nhật đến là chặn lại kiểm tra, nếu không có giấy phép phải buộc chúng trở lại, tôn trọng chính quyền ta.
Vào khoảng 7 giờ sáng ngày 18-8-1945, thấy 2 xe Nhật trên đèo Bánh Ít (Hà Thanh) chạy ra, đã qua ngã ba đi Hòn Khói, hướng ra phía Bắc, tự vệ thôn Ninh Ích (nay thuộc xã Ninh An) kịp thời đẩy xe bò, cây gỗ, bàn ghế được chuẩn bị sẵn ra cản đường. Anh chị em tản ra hai bên mé đường, xe Nhật đến nơi, chúng dừng lại cho lính xuống dỡ vật cản. Hai anh Nguyễn Hữu Lộc và Nguyễn Nguộc ra hỏi giấy tờ và chặn lại không cho lính Nhật dỡ vật cản, hai bên giành giật, xô xát rồi đánh nhau quyết liệt, quân Nhật tàn bạo đã dùng lê đâm hai anh nhiều nhát với tay không chống trả đến cùng, hai anh đã hy sinh tại chỗ. Cùng lúc đồng đội và nhân dân gần đó kéo ra tạo thành thế bao vây, làm cho chúng hốt hoảng bắn mấy phát súng chỉ thiên rồi lùi lũi quay xe về lại Ninh Hòa.
Cuộc chiến đấu giữa ta và địch lần đầu tiên tuy không cân sức, nhưng với tinh thần hết sức dũng cảm, hành động kiên cường của hai anh cùng với sự hỗ trợ của đồng đội và nhân dân đã làm cho quân Nhật phải lùi bước. Thắng lợi này đã góp phần ngăn chặn được mưu đồ của quân Nhật gây mất ổn định đối với việc giữ gìn trật tự an ninh của ta trong lúc chính quyền nhân dân vừa mới được thành lập và cũng thể hiện tinh thần nghiêm túc chấp hành mệnh lệnh cấp trên, quyết bảo vệ thành quả cách mạng đến cùng.
Anh Nguyễn Hữu Lộc sinh năm 1923 quê ở tỉnh Bình Định, năm 1944 vào làm công cho ông Thái Nhâm ở Gò Bò (Quán Chà) thôn Ninh Ích chưa lập gia đình. Anh Nguyễn Nguộc sinh năm 1921 ở thôn Phú Diêm đến thôn Ninh Ích khai hoang, làm rẫy có vợ 2 con. Hai anh phấn khởi trước thắng lợi của cuộc cướp chính quyền ở địa phương thành công, nên tự nguyện vào tự vệ, tích cực ngày đêm luyện tập, canh gác bảo vệ xóm thôn. Trước sự hy sinh cao cả của hai anh, chính quyền và nhân dân thôn Ninh Ích bày tỏ lòng biết ơn đã lấy tên hai anh đặt cho ấp phía Nam là ấp Nguyễn Hữu Lộc, ấp phía Bắc là ấp Nguyễn Nguộc nhằm nhắc nhở mỗi người và con cháu mai sau nhớ ơn hai liệt sĩ của quê hương đã hiến dâng cuộc đời cho sự nghiệp giải phóng dân tộc và bảo vệ chính quyền trong những ngày đầu của cuộc cách mạng tháng Tám 1945.